Χριστουγεννιάτικα έθιμα Έβρου: Χοιροσφάγια, Χριστόψωμο, Εννιά φαγιά

Ο Έβρος είναι πλούσιος σε λαογραφία, σε ήθη και έθιμα άλλα κοινά και άλλα διαφορετικά από περιοχή σε περιοχή. Τα Χριστούγεννα είναι μια εποχή πλούσια σε έθιμα τα οποία επιβιώνουν ακόμα σε πείσμα του χρόνου. Δείτε μερικά από τα πολλά χριστουγεννιάτικα εβρίτικα έθιμα, άλλα ευρέως γνωστά και άλλα σχεδόν άγνωστα:

Τα Χοιροσφάγια

Το Δωδεκαήμερο ξεκινούσε με το σφάξιμο των γουρουνιών το πρωί συνήθως της παραμονής των Χριστουγέννων. Κάθε οικογένεια είχε ένα γουρούνι, που το έθρεφαν με μόνο σκοπό την κατανάλωση του τις ημέρες των Χριστουγέννων. Γιορτή των Χριστουγέννων χωρίς χοιρινό δεν νοείται στον Έβρο. Την παραμονή λοιπόν στις γειτονιές των χωριών γύρναγαν οι σφάχτες από σπίτι σε σπίτι. Συνήθως τους ακολουθούσε και ένα τσούρμο παιδιών, για να παρακολουθήσει το σφάξιμο αλλά και για το κέρασμα που ακολουθούσε.

Αφού έσφαζαν το γουρούνι της οικογένειας, οι νοικοκυρές κέρναγαν τους σφάχτες ούζο ή τσίπουρο, συνήθως παραγωγής της οικογένειας και μαζί την «σουσαμόπιτα» ή «γλυκόπιτα», νηστίσιμη παραδοσιακή γλυκιά πίτα φτιαγμένη με σουσάμι, φύλλα και σιρόπι.

Το σφαγμένο γουρούνι έμενε συνήθως ένα βράδυ έξω για να το «ευλογήσει ο Χριστός». Μετά το τεμάχισμα το κρέας χωριζόταν. Το παχύ έντερο θα γινόταν η «μπάμπου», το παραδοσιακό έδεσμα του εβρίτικου Χριστουγεννιάτικου τραπεζιού. Οπωσδήποτε υπήρχε και το κρέας που θα μοιραζόταν. Κανένας νοικοκύρης που έσφαζε το γουρούνι του δεν ξεχνούσε τους φτωχότερους συγγενείς ή συγχωριανούς που δεν είχαν δικό τους γουρούνι και συνεπώς ούτε και κρέας αυτές τις μέρες. Έστελνε λοιπόν σε όσους είχαν ανάγκη μερικά από τα καλύτερα κομμάτια του χοιρινού ώστε να κάνουν και αυτοί Χριστούγεννα χωρίς να λείψει το κρέας από το τραπέζι τους. Ακόμη θα έδιναν λίγο κρέας σε αυτούς που γύριζαν αυτές τις μέρες και τραγουδούσαν τα παραδοσιακά κάλαντα, καθώς εκείνη την εποχή τα χρήματα ήταν δυσεύρετα στα περισσότερα χωριά.

Το υπόλοιπο χοιρινό θα γινόταν παστό και λουκάνικα, με τα οποία θα περνούσε η οικογένεια όλο τον χειμώνα αλλά και η λεγόμενη «πισιουρτή» (βρασμένο κρέας που διατηρούνταν σε σκεύος, ένα είδος καβουρμά) που θα τρώγανε το Πάσχα ενώ ακόμα και το δέρμα του θα χρησιμοποιούνταν ανάλογα με τις ανάγκες τις οικογένειας (για υποδήματα ή βούρτσες).

Το Χριστόψωμο

Το Χριστόψωμο είναι το ψωμί που ζυμωνόταν από τις νοικοκυρές την Παραμονή των Χριστουγέννων. Τρωγόταν το βράδυ της Παραμονής και ήταν απαραιτήτως ένα από τα «εννιά φαγιά». Πάνω στο Χριστόψωμο η νοικοκυρά φτιάχνει σχέδια από ζυμάρι και το «κεντάει» με πιρούνι για να το στολίσει. Τα σχέδια από ζυμάρι πάνω στο Χριστόψωμο παριστάνουν τις θυμωνιές του χωραφιού, το αλέτρι, τον ζυγό και τα ζεμένα σε αυτόν ζώα, εικόνες δηλαδή της αγροτικής ζωής τον χωριών. Το Χριστόψωμο στολίζεται με διαφορετικά σύμβολα από περιοχή σε περιοχή (διάφορα μοτίβα, σταυρός κ.α.).

Το Χριστόψωμο ψήνεται για να φαγωθεί το βράδυ μαζί με τα εννιά φαγιά. Σε πολλές περιοχές ο μεγαλύτερος άντρας στην οικογένεια (ο πατέρας ή ο παππούς συνήθως) έσπαζε το Χριστόψωμο πάνω στο κεφάλι του και ύστερα το μοίραζε στην οικογένεια. Η νοικοκυρά του αφαιρούσε τον ζυμαρένιο στολισμό του και την άλλη μέρα νωρίς το πρωί, ξημερώνοντας Χριστούγεννα, «φίλευε» με αυτά τα ζωντανά του σπιτιού.

Τα Εννιά Φαγιά

Τα εννιά φαγιά (ή ιννιά φαγιά) είναι ένα από τα πιο όμορφα και γνωστότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα του Έβρου. Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων (και τελευταίο βράδυ της νηστείας) στρώνεται το οικογενειακό τραπέζι, ο παραδοσιακός χαμηλός σοφράς, παρουσία όλης της οικογένειας. Πάνω στο τραπέζι αυτό πρέπει να υπάρχουν απαραίτητα εννιά φαγιά, όλα φυσικά νηστίσιμα. Δεν λείπει το Χριστόψωμο, που έχει ζυμωθεί από νωρίς, ένα καρπούζι που έχει διατηρήσει η οικογένεια και κατόπιν συμπληρώνεται ό,τι άλλο φαί υπάρχει διαθέσιμο. Αν τα φαγητά που υπάρχουν δεν βγαίνουν εννιά, προστίθεται κανένα κρεμμύδι ή πράσο ή φρούτο ή οποιοδήποτε άλλο φαγώσιμο.

Σε αρκετά μέρη του Έβρου, τα εννιά αυτά φαγητά της παραμονής είχαν συμβολικό χαρακτήρα. Κατά μία εκδοχή τα 9 φαγητά ήταν η πίτα (για να γίνουν τα στάρια λαμπερά), το μέλι (για να κουβαλούν τα μέλη της οικογένειας πάρα πολλά πράγματα σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, όπως οι μέλισσες), το κρασί (για να “απλώσει” η οικογένεια σαν κληματαριά), το σαραγλί (για να φερόμαστε πάντα “γλυκά” στους φίλους), το καρπούζι (για να’ ναι γλυκιά σαν καρπούζι η παραγωγή), το πεπόνι (για να μιλούν οι συγχωριανοί με γλυκά λόγια για την οικογένεια), το μήλο(για να έχουν τα μέλη της οικογένειας κόκκινα μάγουλα), το σκόρδο (για να προστατεύονται από τα τσιμπήματα των εντόμων), το κρεμμύδι (για να έχουν οι λεχώνες πολύ γάλα).

Κατά μία άλλη εκδοχή τα εννιά φαγιά ήταν λαδερά και συνήθως ξερή τροφή (χαλβάς, ελιές, άζυμη πίτα, λάχανο, πιπεριές, μελιτζάνες, ντομάτες, τουρσί και αλατοπίπερο).

Μετά το στρώσιμο του τραπεζιού η οικογένεια συνήθως ακολουθούσε το θυμιάτισμα των μελών της οικογενείας και η ανάλογη προσευχή. Σε πολλά χωριά, ο νοικοκύρης ασήμωνε το τραπέζι βάζοντας ένα ποσό κάτω από τη μεσάλα (τραπεζομάντιλο). Τα χρήματα τα έπαιρνε όποιος ξέστρωνε το τραπέζι (συνήθως τα παιδιά).

Τι συμβολίζει όμως ο αριθμός εννιά; Η επικρατέστερη και πιο γνωστή εκδοχή είναι ότι συμβολίζει τους εννιά μήνες που κυοφορούσε η Παναγία τον Χριστό και τελειώνουν το βράδυ της παραμονής, καθώς την επομένη γεννιέται ο Χριστός. Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζουν τα μέρη που επισκέφθηκαν ο Χριστός, η Παναγία και ο Ιωσήφ κατά το διωγμό του Ηρώδη. Τέλος η πιο απλή ερμηνεία εξηγεί ότι πρέπει να φαγητά να είναι εννιά για να έχει το τραπέζι πολλά φαγητά σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς.