25/11| Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών: Μια διεθνής ημέρα για ένα καθημερινό φαινόμενο

Όπως κάθε χρόνο η 25η Νοεμβρίου, θεσμοθετημένη Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών στέκεται ως αφορμή να μιλήσουμε ξανά και να αντικρύσουμε κατάματα αυτό που αποτελεί οδυνηρό βίωμα για αμέτρητες γυναίκες τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η 25η Νοεμβρίου έχει ανακηρυχθεί από τον ΟΗΕ Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, ένα σημαντικό πρόβλημα με παγκόσμια διάσταση (sansimera.gr).

1 στις 3 γυναίκες κάποια στιγμή στη ζωή της θα αντιμετωπίσει σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική βία από τον σύντροφό της.

• 1 στις 5 γυναίκες θα πέσει θύμα βιασμού ή απόπειρας βιασμού

• 40% με 50% των γυναικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει αναφέρει κάποια μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας

500.000 με 2.000.000 άνθρωποι στον κόσμο, κυρίως γυναίκες και παιδιά, εκτιμάται ότι διακινούνται παράνομα κάθε χρόνο με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση και την εξαναγκαστική εργασία.

Η πιο ακραία πράξη βίας κατά των γυναικών είναι η γυναικοκτονία.
Ως γυναικοκτονία ορίζεται “η δολοφονία γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους” με στατιστικό ορισμό: “δολοφονία μιας γυναίκας από ερωτικό σύντροφο και ο θάνατος μιας γυναίκας ως αποτέλεσμα πρακτικής που είναι επιβλαβής στις γυναίκες. Ως ερωτικός σύντροφος νοείται πρώην ή νυν συζύγος ή συντρόφος, ανεξάρτητα από το αν ο/η δράστης/στρια έχει μοιραστεί ή μοιράζεται την ίδια κατοικία με το θύμα” (Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων).

Η γυναικοκτονία ως όρος συναντάται στο δημόσιο διάλογο στην Ελλάδα μετά την δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη τον Νοέμβριο του 2018 όπου αρχικά ΜΜΕ και φεμινιστικές οργανώσεις άρχισαν να προσδιορίζουν έτσι το άγριο αυτό έγκλημα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα επόμενα χρόνια να ξεκινήσουν να καταγράφονται οι γυναικοκτονίες ως φαινόμενο από οργανώσεις κυρίως μιας και δεν υπάρχει επίσημη – νομική αναγνώριση του όρου. Το συγκεκριμένο έγκλημα “ταρακούνησε” τόσο την τοπική όσο και συνολικά την ελληνική κοινωνία καθώς κατέδειξε πως η ακραία βία βρίσκεται δίπλα μας. Η Ελένη Τοπαλούδη παραμένει από τα γνωστότερα θύματα γυναικοκτονίας στην Ελλάδα και πλέον σύμβολο στον αγώνα ενάντια στην έμφυλη βία.

18 γυναικοκτονίες για το 2025

Για το 2025, που διανύουμε, ο μόνος μήνας χωρίς γυναικοκτονίες είναι ο τρέχων Νοέμβριος με δεδομένο ωστόσο ότι η καταγραφή φτάνει μέχρι τις 21/10. Με έρευνα από ΜΜΕ και φεμινιστικές οργανώσεις καταγράφονται 10 γυναικοκτονίες ωστόσο το Ελληνικό Τμήμα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία (femicide.gr) αναφέρει 18 γυναικοκτονίες εώς τις 21 Οκτωβρίου 2025. Σύμφωνα με την ίδια πηγή ο Μάϊος ήταν ο μήνας με τις περισσότερες γυναικοκτονίες, τέσσερις, τρεις καταγράφηκαν το Φεβρουάριο και από δύο συνεχόμενα τους μήνες Ιούλιο εώς Οκτώβριο.

Η βία κατά γυναικών ωστόσο δεν έρχεται από το πουθενά, δεν έρχεται ξαφνικά αλλά κλιμακωτά. Σε μια κοινωνία που ακόμα αμφισβητείται η θέση της γυναίκας, τα δικαιώματά της, η αξία της έναντι των ανδρών συχνά στον δημόσιο διάλογο, από το σπίτι μέχρι και την Βουλή, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε πως οι εκφάνσεις αυτής της βίας δεν είναι καθημερινότητα.

Πυραμίδα Έμφυλης Βίας (Από τις καθημερινές συμπεριφορές στις ακραίες μορφές βίας) και Βασικοί Όροι για την Έμφυλη Βία

Πολύ συχνά συναντάμε “Πυραμίδες” για την έμφυλη βία, οι οποίες παρουσιάζονται συχνά για εκπαιδευτικούς σκοπούς, με σκοπό να αναγνωριστούν και να ονομαστούν συγκεκριμένες συμπεριφορές. Η κατηγοριοποίηση βοηθά να φανεί πώς οι «μικρές» συμπεριφορές συχνά χτίζουν το έδαφος για τις πιο ακραίες.

Έμφυλη βία (Gender-based violence): Βία που ασκείται σε άτομο εξαιτίας του φύλου ή της έμφυλης ταυτότητάς του. Περιλαμβάνει σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική, οικονομική και διαδικτυακή βία
Σεξισμός (Sexism): Διακρίσεις, συμπεριφορές ή στερεότυπα που μειώνουν ή περιθωριοποιούν άτομα λόγω φύλου.
Η κουλτούρα του βιασμού (Rape culture) Κοινωνικό πλαίσιο που δικαιολογεί, υποβαθμίζει ή κανονικοποιεί τη σεξουαλική βία και κατηγορεί τα θύματα αντί για τους δράστες.
Κύκλος της βίας (Cycle of abuse) Μοτίβο επανάληψης: ένταση → έκρηξη βίας → μετάνοια/«μήνας του μέλιτος» → ξανά ένταση.

Επίπεδο 5 – Κορυφή (Ακραίες, εγκληματικές μορφές)

• Γυναικοκτονία (Femicide): Η δολοφονία γυναίκας επειδή είναι γυναίκα, συνήθως από σύντροφο, πρώην σύντροφο ή άτομο που θέλει να επιβάλει έλεγχο λόγω έμφυλης βίας – κορυφαία, ακραία μορφή έμφυλης βίας
• Απόπειρα ανθρωποκτονίας λόγω έμφυλης βίας
• Βαριά σωματική βλάβη
• Εμπορία ανθρώπων (trafficking)

Επίπεδο 4 – Σοβαρή σωματική & σεξουαλική κακοποίηση

• Σεξουαλική κακοποίηση / Βιασμός
• Συζυγικός βιασμός: Μη συναινετική πράξη μέσα στη σχέση/γάμο.
• Σωματική ενδοοικογενειακή βία
• Φυσικός περιορισμός, απειλές, εκφοβισμός

Επίπεδο 3 – Οικονομική, ψηφιακή & μη σωματική κακοποίηση

• Οικονομική κακοποίηση: Έλεγχος των οικονομικών, απαγόρευση πρόσβασης σε χρήματα, χρέη στο όνομα του θύματος
• Ψηφιακή παρακολούθηση / Παραβίαση ιδιωτικότητας: Παρακολούθηση μηνυμάτων, social media, τοποθεσίας
• Cyberstalking: Επίμονη παρακολούθηση ή παρενόχληση μέσω διαδικτύου, social media ή μηνυμάτων
• Revenge porn (Μη συναινετική διαρροή προσωπικού υλικού): Η δημοσίευση ή απειλή δημοσίευσης γυμνών/σεξουαλικών εικόνων χωρίς συναίνεση, συχνά για εκδίκηση ή εκβιασμό
• Sextortion: Εκβιασμός με προσωπικό υλικό ή ψεύτικες φωτογραφίες για να εξαναγκαστεί κάποιος να κάνει κάτι ή να πληρώσει χρήματα
• Stealthing: Αφαίρεση προφυλακτικού χωρίς συναίνεση
• Grooming: Σταδιακή χειραγώγηση ανηλίκου για σεξουαλικούς σκοπούς.

Επίπεδο 2 – Ψυχολογική κακοποίηση & έλεγχος

• Gaslighting: Μορφή ψυχολογικής κακοποίησης όπου ο δράστης κάνει το θύμα να αμφισβητεί τη μνήμη, την αντίληψη ή την ψυχική του κατάσταση («εσύ τα φαντάζεσαι»).
• Gaslighting by institutions: Όταν θεσμοί (αστυνομία, σχολεία, δικαστήρια) απορρίπτουν, υποτιμούν ή αμφισβητούν μαρτυρίες θυμάτων.
• Coercive control (εξαναγκαστικός έλεγχος): Σταδιακός έλεγχος της ζωής του θύματος (φίλοι, ρούχα, μετακινήσεις) ώστε να γίνει εξαρτημένο.
• Απομόνωση από φίλους/οικογένεια
• Ζήλια ως έλεγχος
• Love bombing: Υπερβολική αγάπη/προσοχή στην αρχή για να δημιουργηθεί εξάρτηση
• “Τεστ πίστης”, απειλές για αυτοκτονία ως χειραγώγηση
• Manipulation / Emotional abuse

Eπίπεδο 1 – Καθημερινός σεξισμός & μικροεπιθέσεις (βάση της πυραμίδας)

• Στερεότυπα φύλου: Στερεοτυπικές προσδοκίες Π.χ. «οι γυναίκες είναι συναισθηματικές», «οι άντρες δεν κλαίνε»
• Microaggressions (Μικροεπιθέσεις): «Μικρά», συχνά ακούσια, σχόλια ή συμπεριφορές που υποτιμούν το φύλο ενός ατόμου.
• Catcalling: Σεξουαλικοποιημένα σχόλια ή σφυρίγματα στον δρόμο.
• Slut-shaming / Body shaming: Κριτική προς γυναίκες για την εμφάνιση, τη σεξουαλική τους ζωή ή τη συμπεριφορά τους
• Mansplaining: Όταν άντρας εξηγεί κάτι συγκαταβατικά σε γυναίκα, θεωρώντας ότι δεν γνωρίζει.
• Victim blaming: Η τάση να κατηγορείται το θύμα για τη βία που δέχθηκε («γιατί φορούσες αυτό;»)
• Σεξιστικό χιούμορ
• Αντικειμενοποίηση γυναικών

Είναι χαρακτηριστικό πως στο παρόν η βία εναντίον γυναικών βρίσκει πρόσφορο έδαφος και στο διαδίκτυο, καθώς μια σειρά πλέον μορφών βίας και ρητορικής μίσους έχουν ως μέσο έκφρασης και πεδίο δράσης το ίντερνετ και τα social media. Για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητη η ενημέρωση για να καταφέρουν οι γυναίκες να προστατευτούν, τα θύματα να αναγνωρίσουν και να καταγγείλουν τη βία και για να γίνει εφικτός ο περιορισμός της.

Μπορεί συχνά να υπάρχουν αντιδράσεις στην συζήτηση για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών – χαρακτηριστικά έχουν γίνει τοποθετήσεις και στο διαδίκτυο με τα #notallmen δηλαδή “όχι όλοι οι άνδρες” στο οποίο ήρθε ως απάντηση τα “#yesallwomen” (“ναι, όλες οι γυναίκες”) και #notallmenbutalwaysaman (“όχι όλοι οι άνδρες αλλά πάντα ένας άνδρας”). Αξιοσημείωτο και το διαδικτυακό “άνδρας ή αρκούδα” που ουσιαστικά γυναίκες στο υποθετικό δίλλημα αν θα προτιμούσαν να βρεθούν μόνες με έναν άγνωστο άνδρα ή μια αρκούδα επιλέγουν την αρκούδα. Αυτό καταδεικνύει το γεγονός πως η βία προέρχεται κυρίως από άνδρες, συνεχώς καλλιεργείται σε ένα πατριαρχικό περιβάλλον που αντικειμενοποιεί και κατηγορεί την γυναίκα – θύμα και πως οι γυναίκες δεν αισθάνονται ασφαλείς στις παρούσες συνθήκες. Αυτό δεν σημαίνει αυτόματα πως όλοι οι άνδρες είναι θύτες αλλά προσπαθεί να τονίσει το γεγονός πως είναι πάρα πολλές οι γυναίκες που έπεσαν ή θα πέσουν θύματα βίας. Αν και πολλές φορές το θεωρούμε αυτονόητο καλό είναι να εξηγείται: ο “εχθρός” δεν είναι το άλλο φύλο, αλλά η βία και σε ένα κόσμο που συνεχίζει το φαινόμενο να καλπάζει καλούμαστε όλοι να σταθούμε απέναντι στην βία και σε κάθε μορφή της.

Υπάρχει τελικά ελπίδα;

Ναι – για αυτό αγωνιζόμαστε άλλωστε. Σημαντικό που πλέον τέτοια θέματα αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο και συζητιούνται δημόσια. Ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, εκπαίδευση είναι τα “όπλα” που μπορούν να κερδίσουν αυτόν τον αγώνα.

Έναν αγώνα για τις ζωές των γυναικών που χάθηκαν, για αυτές που είναι ακόμα εδώ και παλεύουν και για τα σημερινά κορίτσια, τις γυναίκες του αύριο, ώστε να ζήσουν σε ένα καλύτερο κόσμο, με λιγότερο φόβο και βία.

---

Η Γραμμή SOS 15900 (womensos.gr) είναι µια υπηρεσία εθνικής εµβέλειας που δίνει τη δυνατότητα στις γυναίκες θύµατα βίας ή σε τρίτα πρόσωπα να επικοινωνήσουν άµεσα µε ένα φορέα αντιµετώπισης της έµφυλης βίας. Τη γραμμή στελεχώνουν ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι που παρέχουν άμεση βοήθεια σε έκτακτα και επείγοντα περιστατικά βίας σε 24ωρη βάση, 365 µέρες το χρόνο.