Έθιμα και παραδόσεις της Θράκης την Καθαρά Δευτέρα

Σε αντίθεση με το πολύβουο,πολυ έξοδο και πάνω απ’όλα ξενόφερτο καρναβάλι,η αυγή της Σαρακοστής ειναι γεμάτη ήθη και έθιμα αμιγώς ελληνικά,βγαλμένα από την αγνή λαική παράδοση: ετσι,εκτός από το κλασικό πέταγμα χαρταετού ως το σαρακοστιανό τραπέζι με τη λαγάνα,το χαλβά και τα υπόλοιπα νηστίσιμα της ημέρας,υπάρχουν και διάφορες άλλες παραδόσεις που αναβιώνουν κάθε χρόνο τέτοια μέρα,ειδικά στην επαρχία.

ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ:

Μερικές ημέρες πρίν την Καθαρή Δευτέρα στην Θράκη, οι κάτοικοι έφτιαχνουν ένα ξύλινο σκελετό καμήλας. Ανήμερα Της Καθαρής Δευτέρας σκέπαζουν τον ξύλινο σκελετό της καμήλας με πολύχρωμα κιλίμια – φούντες -χάντρες και έβαζουν κάτω από αυτόν δύο άντρες, ενώ πάνω έβαζουν τον καρνάβαλο, δύο καμηλιέρηδες ο ένας με τη γυναίκα του, ο γκαϊντατζής και ο οδηγός με το γαϊδουράκι και παίρνανε τους δρόμους. Στη διαδρομή η καμήλα με το μεγάλο της στόμα άρπαζε ό,τι της άρεσε και ό,τι της κερνούσαν.

Πλήθος μεταμφιεσμένων με τολμηρές χειρονομίες, πειράγματα και τραγούδια συμπλήρωναν το σκηνικό. Ο ένας καμηλιέρης σε κάποια στιγμή σκότωνε τον αντίπαλο του, εκείνος όμως ξαφνικά ξαναζωντάνευε. Η αιώνια αναπαράσταση της ζωής και του θανάτου. Του σπόρου που πέφτει στη γη και βλασταίνει με τρόπο μαγικό. Στο τέλος κρεμούσαν την καμήλα τιμωρώντας την για τα αγαθά που έκλεψε, εκδικούμενοι μ’ αυτόν τον τρόπο τον Τούρκο κατακτητή για την άγρια φορολογία. Όλοι μαζί κατέληγαν στην πλατεία Δημοκρατίας και γλεντούσαν ως το πρωί. Σ’ όλη αυτή τη διαδικασία με αποκορύφωμα το γλέντι ακούονταν τραγούδια, στίχοι με ποιητικό πλούτο.

ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΞΑΝΘΗ:

Σε διάφορα χωριά της Ξάνθης υπάρχουν παράξενα έθιμα και γιορτές για την Καθαρή Δευτέρα, όπως αυτό των Μουντζούρηδων. Η προετοιμασία εκεί ξεκινάει το προηγούμενο βράδυ με την παρασκευή των εδεσμάτων, το βράσιμο της παραδοσιακής φασολάδας και το ζύμωμα των λουκουμάδων έτσι ώστε το επόμενo πρωί να είναι έτοιμα και να μοιραστούν, μαζί με άφθονο κρασί, στους παρευρισκόμενους.

Αν εκείνη τη μέρα πάει κάποιος επισκέπτης τον περιμένουν στις δύο εισόδους του οικισμού μεταμφιεσμένοι, όπου προσπαθούν να τον μουτζουρώσουν με την καπνιά που έχουν πάρει από τα καζάνια που έψηναν το φαγητό, έτσι ώστε όλοι όσοι συμμετέχουν στην γιορτή να είναι μασκαρεμένοι. Και προς τέλος οι κάτοικοι καλύπτουν το σώμα τους με δέρματα ζώων και κουδούνια και γυρίζουν όλο το χωριό κάνοντας όσο το δυνατό περισσότερο θόρυβο για να ξορκίσουν το κακό.

ΤΟ ΓΑΙΤΑΝΑΚΙ:

Αποτελεί ένα από τα ελάχιστα αποκριάτικα εθιμικά δρώμενα τοπικής προέλευσης που διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα. Είναι κυρίως χορευτικό δρώμενο και τελείται την ίδια ημέρα (Καθαρή Δευτέρα) με τα υπόλοιπα δρώμενα που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας.

Χορεύεται από έξι ζευγάρια χορευτών, γύρω από ένα μεγάλο στύλο που τον στηρίζει ένα μέλος της ομάδας. Στην κορυφή του στύλου είναι πιασμένες αρκετές πολύχρωμες κορδέλες, που είναι μακριές. Κάθε κορδέλα (γαϊτάνι) την κρατάει ένας χορευτής και τραγουδώντας κάποιο τραγούδι γυρνάει γύρω γύρω.

Ο ένας χορευτής περνάει τη μια φορά μέσα και την άλλη από έξω από τον άλλον και έτσι οι κορδέλες πλέκονται πολύχρωμες πάνω στο κοντάρι δημιουργώντας διάφορα χρωματιστά σχέδια. Παραλλαγές Αυτό το έθιμο αναφέρεται και σε περιοχές όπως η Θεσσαλία (Καλλιπεύκη κ.α.), όπου την ομάδα πλαισίωναν και διάφορα άλλα εθιμικά πρόσωπα όπως ο Γκαραγκιόζης, το Γκαραγκιοζόπουλο, οι Κλέφτες κ.ά. με ανάλογη μεταμφίεση.

Το Γαϊτανάκι όμως απαντά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως στην περιοχή της Ρόδου όπου χορεύεται με πιο απλουστευμένη χορευτική μορφή (Κριτινιά) ή ως σκωπτικός χορός, χωρίς τις χορευτικές περιπλοκές του θεσσαλικού δρωμένου.

ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΚΑΘΑΡΑΣ ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΓΕΝΙΚΑ:

Ονομάζεται έτσι γιατί οι Χριστιανοί “καθαρίζονταν” πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς.Απαγορρεύεται κάθε εργασία εκτός από το καθάρισμα των μαγειρικών σκευών από τα λίπη (γι’ αυτό και ονομάστηκε “Καθαρή”) Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.

Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώμε λαγάνα (άζυμο ψωμί που φτιάχνουν μόνο εκείνη τη μέρα),και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα κυρίως λαχανικά.

“Τ΄ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;
Πεθαίν΄ ο Κρέος, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος
σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια
Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια
και στον τρανό τον πλάτανο, να μάσουμε στεκούλια”

(Δημοτικός σατυρικός θρήνος Φθιώτιδας)

hellas-orthodoxy.blogspot.com