Τα παραδοσιακά εδέσματα της Παραμονής και των Χριστουγέννων στον Έβρο

Συντάκτης Σταυρούλα Αγελαδαράκη 24 Δεκεμβρίου, 2021 15:53

Τα παραδοσιακά εδέσματα της Παραμονής και των Χριστουγέννων στον Έβρο

Πλούσια τα έθιμα του Δωδεκαημέρου στον Έβρο και στην Θράκη ευρύτερα με τις εορταστικές τελευταίες ημέρες της χρονιάς να χαρακτηρίζονται από μεγάλη παράδοση.

Φυσικά όπως και πολλά ακόμα έθιμα στην χώρα μας, αρκετά από αυτά όριζαν και το μενού των ημερών, συνδεδεμένο πάντα και με την χριστιανική παράδοση και τις οριζόμενες νηστείες. Δείτε λοιπόν κάποια από τα εβρίτικα έθιμα που αφορούν τα φαγητά που συνηθιζόταν να καταναλωνονται τις ημέρες της Παραμονής και ανήμερα των Χριστουγέννων.

Παραμονή Χριστουγέννων

Είναι η τελευταία ημέρα της 40ήμερης νηστείας και ταυτόχρονα η ημέρα προετοιμασιών για την μεγάλη θρησκευτική γιορτή που ξημέρωνε την επόμενη. Πολλά έθιμα βρίσκαν εκείνη την ημέρα την κορύφωσή τους στην Παραμονή των Χριστουγέννων και πολλά από αυτά έχουν άμεση σχέση με παραδοσιακά εδέσματα


Γλυκόπιτα (ή σουσαμόπιτα ή σαραγλί)

Η Παραμονή των Χριστουγέννων ήταν η ημέρα που όριζε τα χοιροσφάγια, το σφάξιμο των χοίρων και προετοιμασία για κατανάλωση τους την επόμενη. Κάθε οικογένεια είχε ένα γουρούνι, που το έθρεφαν με μόνο σκοπό την κατανάλωση του τις ημέρες των Χριστουγέννων. Γιορτή των Χριστουγέννων χωρίς χοιρινό (και φυσικά χωρίς μπάμπου) δεν νοείται στον Έβρο. Την παραμονή λοιπόν στις γειτονιές των χωριών γύρναγαν οι σφάχτες από σπίτι σε σπίτι. Συνήθως τους ακολουθούσε και ένα τσούρμο παιδιών, για να παρακολουθήσει το σφάξιμο αλλά και για το κέρασμα που ακολουθούσε.

Το κέρασμα που ερχόταν από τις νοικοκυρές αφού έσφαζαν το γουρούνι της οικογένειας ήταν η «γλυκόπιτα». Η γλυκόπιτα ή σαραγλί ή σουσαμόπιτα ήταν νηστίσιμη παραδοσιακή γλυκιά πίτα φτιαγμένη με σουσάμι, φύλλα και σιρόπι. Αποτελούσε τότε το εύκολο και φθηνό κέρασμα καθώς οι περισσότερες οικογένειες έσπερναν σουσάμι. Οι νοικοκυρές άνοιγαν και έψηναν ελαφρά τα φύλλα, τα οποία γεμίζονταν με σουσάμι. Έπειτα τυλίγονταν και τοποθετούνταν κουλουριαστά στο ταψί και αφού ψήνοταν η πίτα σιροπιαζόταν. Την Παραμονή μαζί με ούζο ή τσίπουρο δινόταν ως κέρασμα στους σφάχτες.

Χριστόψωμο

Το Χριστόψωμο είναι το ψωμί που ζυμωνόταν από τις νοικοκυρές την Παραμονή των Χριστουγέννων. Τρωγόταν το βράδυ της Παραμονής και ήταν απαραιτήτως ένα από τα «εννιά φαγιά». Πάνω στο Χριστόψωμο η νοικοκυρά φτιάχνει σχέδια από ζυμάρι και το «κεντάει» με πιρούνι για να το στολίσει. Τα σχέδια από ζυμάρι πάνω στο Χριστόψωμο παριστάνουν τις θυμωνιές του χωραφιού, το αλέτρι, τον ζυγό και τα ζεμένα σε αυτόν ζώα, εικόνες δηλαδή της αγροτικής ζωής τον χωριών. Το Χριστόψωμο στολίζεται με διαφορετικά σύμβολα από περιοχή σε περιοχή (διάφορα μοτίβα, σταυρός κ.α.). Το Χριστόψωμο ψήνεται για να φαγωθεί το βράδυ μαζί με τα εννιά φαγιά. Σε πολλές περιοχές ο μεγαλύτερος άντρας στην οικογένεια (ο πατέρας ή ο παππούς συνήθως) έσπαζε το Χριστόψωμο πάνω στο κεφάλι του και ύστερα το μοίραζε στην οικογένεια. Η νοικοκυρά του αφαιρούσε τον ζυμαρένιο στολισμό του και την άλλη μέρα νωρίς το πρωί, ξημερώνοντας Χριστούγεννα, «φίλευε» με αυτά τα ζωντανά του σπιτιού.

Τα Εννιά Φαγιά

Τα εννιά φαγιά (ή ιννιά φαγιά) είναι ένα από τα πιο όμορφα και γνωστότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα του Έβρου. Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων (και τελευταίο βράδυ της νηστείας) στρώνεται το οικογενειακό τραπέζι, ο παραδοσιακός χαμηλός σοφράς, παρουσία όλης της οικογένειας. Πάνω στο τραπέζι αυτό πρέπει να υπάρχουν απαραίτητα εννιά φαγιά, όλα φυσικά νηστίσιμα. Δεν λείπει το Χριστόψωμο, που έχει ζυμωθεί από νωρίς, ένα καρπούζι που έχει διατηρήσει η οικογένεια και κατόπιν συμπληρώνεται ό,τι άλλο φαί υπάρχει διαθέσιμο. Αν τα φαγητά που υπάρχουν δεν βγαίνουν εννιά, προστίθεται κανένα κρεμμύδι ή πράσο ή φρούτο ή οποιοδήποτε άλλο φαγώσιμο.

Σε αρκετά μέρη του Έβρου, τα εννιά αυτά φαγητά της παραμονής είχαν συμβολικό χαρακτήρα. Κατά μία εκδοχή τα 9 φαγητά ήταν η πίτα (για να γίνουν τα στάρια λαμπερά), το μέλι (για να κουβαλούν τα μέλη της οικογένειας πάρα πολλά πράγματα σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, όπως οι μέλισσες), το κρασί (για να “απλώσει” η οικογένεια σαν κληματαριά), το σαραγλί (για να φερόμαστε πάντα “γλυκά” στους φίλους), το καρπούζι (για να’ ναι γλυκιά σαν καρπούζι η παραγωγή), το πεπόνι (για να μιλούν οι συγχωριανοί με γλυκά λόγια για την οικογένεια), το μήλο (για να έχουν τα μέλη της οικογένειας κόκκινα μάγουλα), το σκόρδο (για να προστατεύονται από τα τσιμπήματα των εντόμων), το κρεμμύδι (για να έχουν οι λεχώνες πολύ γάλα).

Κατά μία άλλη εκδοχή τα εννιά φαγιά ήταν λαδερά και συνήθως ξερή τροφή (χαλβάς, ελιές, άζυμη πίτα, λάχανο, πιπεριές, μελιτζάνες, ντομάτες, τουρσί και αλατοπίπερο). Μετά το στρώσιμο του τραπεζιού η οικογένεια συνήθως ακολουθούσε το θυμιάτισμα των μελών της οικογενείας και η ανάλογη προσευχή. Σε πολλά χωριά, ο νοικοκύρης ασήμωνε το τραπέζι βάζοντας ένα ποσό κάτω από τη μεσάλα (τραπεζομάντιλο). Τα χρήματα τα έπαιρνε όποιος ξέστρωνε το τραπέζι (συνήθως τα παιδιά).

Τι συμβολίζει όμως ο αριθμός εννιά; Η επικρατέστερη και πιο γνωστή εκδοχή είναι ότι συμβολίζει τους εννιά μήνες που κυοφορούσε η Παναγία τον Χριστό και τελειώνουν το βράδυ της παραμονής, καθώς την επομένη γεννιέται ο Χριστός. Άλλοι υποστηρίζουν ότι συμβολίζουν τα μέρη που επισκέφθηκαν ο Χριστός, η Παναγία και ο Ιωσήφ κατά το διωγμό του Ηρώδη. Τέλος η πιο απλή ερμηνεία εξηγεί ότι πρέπει να φαγητά να είναι εννιά για να έχει το τραπέζι πολλά φαγητά σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς.

Χριστούγεννα

Το χοιρινό και η μπάμπω είναι το κύριο έδεσμα των Χριστουγέννων στον Έβρο. Μετά την μεγάλη νηστεία ερχόταν η κρεατοφαγία και η κατανάλωση του χοιρινού. Τις ημέρες των εορτών στο τραπέζι βρισκόταν και κρασί ή τσίπουρο από την παραγωγή που είχε το κάθε σπίτι. Γλυκά κυρίως σιροπιαστά και λίγα φρούτα εποχής, όπως και καρύδια, συμπλήρωναν το “γλυκό” του μενού των εορτών.

Μπάμπω

Η μπάμπου ή μπάμπω είναι το αγαπημένο έδεσμα του Έβρου που δεν λείπει από το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Όπως ήδη αναφέραμε τα Χριστούγεννα είναι δεδομένη η κατανάλωση χοιρινού στον Έβρο.

Η μπάμπω φτιάχνεται με το παχύ έντερο του χοίρου που πλένεται σχολαστικά και γεμίζεται. Η γέμιση κατά κύριο λόγο περιέχει μικρά κομμάτια ή κιμά από το χοιρινό ή/και κομμάτια από το συκώτι, ρύζι, πράσο, κρεμμύδι, αλατοπίπερο. Αφού γεμιστεί η μπάμπω μαγειρεύεται είτε στον φούρνο (ψητή) είτε στην κατσαρόλα (βραστή).

Ντάντους (χοιρινό στομάχι)

Έδεσμα που με τα χρόνια έχει σχεδόν εκλείψει. Ο “ντάντους” είναι το στομάχι του γουρουνιού, που σφαζόταν την Παραμονή των Χριστουγέννων. Στο σύνολό του το κρέας από το γουρούνι αξιοποιούνταν ώστε να κρατήσει τις ανάγκες τις οικογένειας μέχρι το Πάσχα. Για να μαγειρευτεί ο ντάντους αρχικά πλενόταν και γδερνόταν σχολαστικά αφού αναποδογυρίζονταν. Έβγαιναν οι εσωτερικές πτυχώσεις του στομαχιού και μαζί μ΄αυτές κάθε ίχνος ακαθαρσίας. Ο ντάντους γεμιζόταν με την ίδια γέμιση, που γεμιζόταν και η μπάμπω και είχε την ίδια γεύση μ΄αυτήν. Με τον ίδιο τρόπο μαγειρευόταν και ο ντάντους, κυρίως βραστός σε κατσαρόλα που σιγόβραζε. Συνήθως καταναλωνώταν την δεύτερη ή τρίτη ημέρα των Χριστουγέννων.


Συντάκτης Σταυρούλα Αγελαδαράκη 24 Δεκεμβρίου, 2021 15:53

Δημοφιλή άρθρα

Ράδιο Έβρος TV